Mniszek pospolity (Taraxacum officinale Wiggers)
Wiadomości ogólne
Jest to roślina wieloletnia pochodząca z Europy. W Polsce jest pospolitym chwastem rosnącym na łąkach, ugorach, poboczach drogi, trawnikach. Tworzy pionowy, walcowaty, mięsisty korzeń, z którego na wiosnę wyrastają liście i kilka pędów kwiatonośnych. Liście są podłużnie lancetowate, zielone i połyskujące. Pędy są szypułkami o długości do 25 cm, pustymi w środku i zakończonymi koszyczkami kwiatu. W koszyczkach znajdują się żółte kwiaty. Kwitną od kwietnia do lipca, poźniej ponownie. W całej roślinie znajduje się gorzki i piekący sok o białej barwie. Nazwa ,,mniszek” pochodzi stąd, że po zdmuchnięciu owocków z puchem pozostaje łysa główka otoczona listkami, przypominająca głowę mnicha. Przetwory z tej rośliny usuwają wraz żółcią toksyny nagromadzone w wątrobie. We Francji liście mniszka są popularne jako składniki sałatek warzywnych.
Surowiec
Do celów leczniczych zbiera się jesienią korzenie starszych roślin. Wykopuje się je z ziemi, usuwa części naziemne i suszy w warunkach naturalnych lub ogrzewanej suszarni. Gdy roślina na wiosnę wytworzy rozetę liści i wykształci pędy z koszyczkami kwiatowymi w stanie pąków, ścina się całą część naziemną i suszy w cieniu i przewiewie. W okresie kwitnięcia zbiera się również całe rozkwitające koszyczki kwiatowe. Surowcem leczniczym są więc korzenie, liście i kwiaty.
Związki czynne w roślinie
Sok znajdujący się we wszystkich częściach rośliny jest emulsją zawierającą gorzką substancję o nazwie ? taraksacyna. Towarzyszą jej białka, żywica, inozyt, trójperteny, tarakserol, taraksasterol, cholina, laktucerol i kauczuk. W korzeniach odkryto inulinę, fruktozę, kwasy organiczne, trójperteny, garbniki, flobafeny i olejek eteryczny. W liściach i kwiatach znajdują się barwniki ksantofilowe, flawonoidy, a także sole mineralne jak: potas, siarka, magnez i krzem. Obecne są również witaminy, w tym znaczne ilości wit. C. Korzenie i liście mniszka zawierają substancje o działaniu stymulującym, zbliżone do tych jakie są w liściach aloesu.
Działanie
Mniszek i jego przetwory mają pobudzający wpływ na wytwarzanie żółci przez wątrobę oraz ułatwienie jej przepływu przez drogi żółciowe do dwunastnicy. Następuje zwiększenie kurczliwości przewodów żółciowych wyprowadzających żółć z wątroby a zwłaszcza pęcherzyka żółciowego, co przeciwdziała zastojowi żółci. Związki czynne mniszka mają również korzystny wpływ na czynność wydzielniczą trzustki a zatem normalizą proces trawienia. Drugim kierunkiem jest działanie moczopędne poprzez zwiększenie przesączania w kłębkach nerkowych. Ważna jest również funkcja wiązania toksyn i metabolitów rozpuszczalnych w wodzie. Jest to więc działanie odtruwające i oczyszczające. Ponadto mniszek powoduje rozkurcz mięśni gładkich o ile są w stanie skurczu, znaczenie usprawniając przepływ żółci i moczu. Działa też nieznacznie przeciwcukrzycowo, pobudza wydzielanie soku żołądkowego oraz wywiera korzystne działanie stymulujące system odporności. Wywiera pobudzający wpływ na funkcje fagocytarną makrofagów, pobudza działanie wytwarzania interferonu – substancji o własnościach przeciwwirusowych. Zewnętrzne wyciągi z mniszka i świeży sok działają regenerująco na skórę, przyspieszają bliznowacenie i zanikanie uszkodzeń skóry.
Działania niepożądane
Przetwory z mniszka stosowane w zalecanych dawkach nie wywierają szkodliwego.
Zastosowanie
W użytku wewnętrznym:
Przetwory z mniszka stosuje się w następujących stanach chorobowych:
- w uszkodzeniach wątroby
- w zmniejszonym wytwarzaniu żółci
- w stanach rekonwalescencji po wirusowym zapaleniu wątroby po zabiegach na drogach żółciowych
- w zastoju żółci w pęcherzyku żółciowym
- w zagrożeniu kamicą żółciową i jej początkach
- w chorobach z upośledzeniem czynności kłębków nerkowych i zmniejszeniem wydalania moczu
- w obrzękach spowodowanych niedomogą krążenia i nerek pomocniczo w reumatyźmie, dnie (podagrze)
- w otyłości
- w schorzeniach skórnych, zwłaszcza u dorastającej młodzieży
- w stanach przedcukrzycowych w połączeniu z innymi ziołami oraz w początkach cukrzycy
- w niedoborze wydzielanego soku żołądkowego
- w osłabieniu organizmu u osób starszych i rekonwalescentów
- w zwiększonej podatności na choroby infekcyjne
W użytku zewnętrznym:
- do kąpieli kosmetycznych
- do okładów na brodawki, kurzajki, kłykciny ze świeżego soku mlecznego
Kwiaty z mniszka mają takie same własności co korzeń i ziele, lecz są godne polecenia, zwłaszcza w przewlekłym nieżycie jamy ustnej, gardła i oskrzeli.
Przetwory
Odwar z korzenia
Dwie łyżki rozdrobnionego korzenia zalać 2 szklankami gorącej wody i odstawić do napęcznienia przez 1 godz. Potem powoli ogrzewać do wrzenia i gotować pod przykryciem 5 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Pić 1/2 ? 2/3 szklanki 2 ? 3 razy dziennie na 1 godz. przed posiłkiem jako środek moczopędny i żółciopędny.
Odwar z korzeni lub kwiatów (inny przepis)
1 łyżkę stołową korzeni lub kwiatów mniszka zalać 2 szklankami letniej wody, gotować 20 min. i odcedzić. Pić dwa razy dziennie po 1 szklance płynu.
Napar
1 kopiastą łyżeczkę do herbaty korzeni zalać na noc szklanką zimniej wody. Następnego dnia ogrzać do wrzenia i przecedzić. Tę ilość podzielić na dwie równe części i pić małymi łykami na pół godz. przed śniadaniem i po śniadaniu.
W chorobach wątroby
Codziennie należy zjeść dokładnie żując 5 ? 10 umytych łodyg kwiatostanowych.
Sok ze świeżych liści na alkoholu
Zebrane wiosną młode liście mniszka lub całe rośliny z korzeniami wymyć w wodzie, zemleć albo rozdrobić w mikserze i wycisnąć przez płótno. Na 5 szklanek soku dodać jedna szklankę spirytusu dla utrwalenia. Rozlać do butelek i przechowywać w lodówce. Pić sok rozpoczynając od jednej łyżeczki dziennie zmieszanym z napojem owocowym lub kompotem przez 10 dni. Potem zwiększać stopniowo dawkę do 4 łyżeczek dziennie i w końcu pić 3 razy dziennie po 1 łyżce stołowej. Działa ogólnie wzmacniająco, uodporniająco na infekcje, odtruwająco, jako środek pomocniczy dla rekonwalescentów i osób w podeszłym wieku.
Napój z liści
2 ? 4 liście z mniszka zmiksować w 1/2 ? 2/3 szklanki wody, naturalnego jogurtu, soku owocowym. Wypić rano i po południu jako środek ogólnie wzmacniający odporność i usuwający toksyny z organizmu. Stosować wiosną przez 3 ? 4 tygodnie.
Syrop z kwiatów
Zebrać świeżo rozwinięte koszyczki, wyskubać z nich płatki kwiatów, włożyć je do słoika przesypując je warstwami cukru. Potem należy je ugnieść aby zaczęły puszczać sok. Wlać na wierzch 1 łyżkę stołową spirytusu, dosypać cukier i odstawić na tydzień. Całość można przechowywać w lodówce nie dłużej niż 3 ? 4 miesiące. Początkowo należy przyjmować 1 łyżeczkę soku wraz z płatkami, zwiększając stopniowo dawkę do 3 ? 4 łyżeczek dziennie. Działa korzystnie w przewlekłym nieżycie gardła, błony śluzowej jamy ustnej, oskrzeli z uporczywym kaszlem, bólem w klatce piersiowej w czasie odkrztuszania.
Odwar
1 łyżkę stołową korzeni lub kwiatów mniszka zalać 2 szklankami letniej wody, gotować 20 min. i odcedzić. Pić dwa razy dziennie po 1 szklance płynu.
Wino z korzeni
Rozdrobnić 30 ? 40 g wysuszonych korzeni mniszka i zalać butelką ( 700 ml) białego wina gronowego. Pozostawić na dwa tygodnie często wstrząsając. Przecedzić i pić po 1 łyżce stołowej 2 ? 3 razy dziennie na 1 godz. przed posiłkiem jako środek pobudzający apetyt i ułatwiający trawienie.