Nużeniec ludzki (Demodex folliculorum) (Demodex brevis )

Nużeniec jest to pasożytem skórnym należącym do rodziny roztoczy, wywołujący chorobę zwaną nużycą. Zaliczany jest do pajęczaków (stawonogów). Na człowieku bytują dwa jego gatunki: nużeniec ludzki (Demodex folliculorum) i nużeniec krótki (Demodex brevis). Nużeniec jest bardzo powszechnie występującym pasożytem, zamieszkującymwszystkie strefy klimatyczne. Jest jednym z 30 tysięcy gatunków roztoczy znanych nauce, pasożytując bezpośrednio na nim. Osobniki przenoszone są wraz z kurzem, przez kontakt bezpośredni z osobą zarażoną lub przez stosowanie tych samych przyborów kosmetycznych, ręczników i ubrań. Źródłem zarażenia nużeńcem może być zakażona odzież i rzeczy, która należały wcześniej do kogoś innego. Inną drogą, jaką przenosi się nużeniec może być podmuch powietrza wraz z kurzem, a z nim jajeczka nużeńca przedostające się na skórę człowieka. Pasożyt szczególnie łatwo przywiera do powierzchni tłustej skóry, po czym łatwo wnika do jej porów.

Osobniki żerują aktywnie nocą, za dnia wgryzając się głębiej w skórę, w gruczoły łojowe i torebki włosowe, wywołując chorobę zwaną nużycą, która objawia się pod postacią ropiejących grudek i krost. Nużeniec odżywia się wydzieliną gruczołów łojowych skóry, przesączem osocza krwi, i komórkami nabłonka skóry. Częściej występuje wśród ludzi z łojotokowym zapaleniem skóry i mieszków włosowych.

Cykl rozwojowy pasożyta

Cykl rozwojowy pasożyta trwa 18?24 dni. Zapłodniona samica znosi 20?24 jaj. Z jaj wylegają się larwy, z których powstają nimfy – podobne do osobników dorosłych. Larwa ma 3 pary odnóży krocznych. Przednia część jego ciała tkwi w tkance, tylna część charakterystycznie sterczy ponad powierzchnię skóry.
Nużeniec ludzki osiąga długość od 0,28-0,40 mm, a nużeniec krótki 0,25-0,28, przy czym samiec jest mniejszy od samicy. Ciało ma wydłużone o obłym kształcie robaka, okrężnie bruzdkowane, barwy białej lub o żółtym zabarwieniu, z długim wtórnie pierścieniowatym odwłokiem. Nużeńce posiadają cztery pary odnóży – sztylecikowe szczękoczułki  (chelicery) i nogogłaszczki umieszczone w przedniej części ciała, które zapewniają doskonała przyczepność do powierzchni, po której się poruszają. Tył ciała jest zwężony, zakończony typowym pierścieniowatym odwłokiem sterczącym ponad powierzchnię skóry.

Objawy chorobowe

Pasożyt zwykle nie wywołuje poważnych objawów chorobowych. Nużeniec rozprzestrzenia się głównie przez wzajemny fizyczny kontakt z twarzą zakażonej osoby, pocałunki, podanie dłoni, wspólne ręczniki lub pościel. Może powodować zapalenie gruczołu łojowego lub mieszka włosowego i zapychając go mechanicznie uniemożliwia wydzielenie łoju. Kiedy wszystkie brudne substancje są wydalane z jego ciała, na skórze pojawia się stan zapalny i zmiany takie jak: swędzenie, ból, czerwone plamki, grudki, krosty – znane jako trądzik. W takich warunkach i bez trafnej diagnozy i skutecznego leczenia eliminującego roztocza będą się nadal rozmnażały, stany zapalne będą się powtarzały, na uszkodzonej skórze powstaną nierówne blizny, poszerzone pory, poszerzone naczynia włosowate, rozległa opuchlizna, grudki i krosty.
Wrażliwe osoby odczuwają lekkie swędzenie skóry w miejscach przebywania nużeńców, zwłaszcza gdy te aktywnie wnikają w głąb mieszka lub gruczołu łojowego. Odchody nużeńca mogą wywoływać uczulenie i podrażnienie ujścia gruczołów łojowych, co sprzyja zakażeniom bakteryjnym, zwłaszcza w przebiegu trądziku i zapalenia łojotokowego skóry. Nużeniec zazwyczaj żeruje nocą, ponieważ unika promieni światła dziennego. W przeciwieństwie do świerzbowców nużeńce nie drążą kanałów w skórze, ani nie wysysają krwi, dlatego wywoływany przez nie świąd jest słabiej odczuwalny. Nużeniec może żyć na wszystkich częściach ciała gdzie obecne są korzenie włosowe i gruczoły łojowe jednak w większości zmiany zapalne pojawiają się na obszarze twarzy zwłaszcza przy nosie, czole, podbródku i policzkach. W tych okolicach posiadają one warunki najbardziej odpowiednie do życia i rozmnażania się oraz mają zapewnioną odpowiednią temperaturę do rozwoju. Nużeniec może również żyć w korzeniach rzęs, może być przyczyną zapalenia spojówek, swędzenia i infekcji. Mieszki włosowe skóry głowy również zaczynają swędzieć. Otwór gębowy roztoczy jest jak ostra igła która może bezpośrednio wkłuć się do komórki i pobierać z niej substancje odżywcze. Roztocza te lubią mokre i ciepłe środowisko i są najbardziej aktywne w nocy. Poruszając się potrafi w ciągu doby potrafi przebyć drogę 16 centymetrów, co może przyczynić się do jego znacznego rozprzestrzeniania.

Epidemiologia

Zazwyczaj nużeniec nie pasożytuje na zdrowym człowieku. Czynnikiem decydującym o zaatakowaniu przez nużeńca jest spadek odporności organizmu. Słabo funkcjonujący układ immunologiczny lub rozwijające się choroby stanowią sprzyjające warunki do zakażenia. U człowieka wywołuje on chorobę zwaną demodeciodozę (łac. Demodecosis), a u zwierząt ? nużycę. Demodeciodoza często mylona jest z kontaktowym zapaleniem skóry (egzemą), lub innymi schorzeniami skórnymi. Uważa się, iż jest on najprawdopodobniej czynnikiem odpowiedzialnym za trądzik różowaty. Nosicielem nużeńca jest 9 na 10 osób, jednak u większości nie pojawiają się objawy kliniczne choroby. Problem dotyczy osób, u których wystąpiły chwilowe bądź przewlekle zaburzenia funkcji systemu odpornościowego.

Diagnostyka

Do pełnego i prawidłowego postawienia diagnozy niezbędne jest wykonanie testu laboratoryjnego polegającego na zeskrobaniu naskórka za pomocą skalpela, a następnie zweryfikowanie jego obrazu pod mikroskopem. Bada się także rzęsy i brwi.
W dniu badania skóry twarzy nie można smarować kremem, pudrem czy fluidem, a rzęs tuszem. Nie można jej nawet oczyszczać kosmetykami (tonikiem, mleczkiem czy płynem micelarnym).

Profilaktyka polega na przestrzeganiu higieny oraz utrzymywaniu w czystości skóry, pościeli i ubrań.

Najczęściej występujące objawy choroby

Do typowych objawów choroby należą:

• wysypka, trądzik, trądzik różowaty, krosty, wykwity ropne,
• rumień, czyraki, strupki,
• obrzęk (opuchlizna wokół zmian skórnych),
• pieczenie i/lub swędzenie skóry,
• uczucie łaskotania (poruszający się nużeniec),
• zrogowacenie naskórka (hyperkeratoza),
• łuszczenie naskórka, sucha skóra,
• zapalenie mieszków włosowych,
• wypadanie włosów, brwi, rzęs,
• niedrożność (zablokowanie przewodów łojowych),
• powstawanie wągrów, zaskórników,
• przekrwienie skóry i teleangiektazje (poszerzenie naczyń krwionośnych),
• infekcja przewodów słuchowych zewnętrznych (nieprzyjemny zapach),
• zapalenie brzegów powiek (górnych powiek i/lub dolnych),
• wtórne infekcje skórne wywołane przez drobnoustroje (bakterie beztlenowe, paciorkowce, paciorkowce, pałeczka ropy błękitnej itp.).
  Nużeniec wylęga się w pobliżu mieszków włosowych i gruczołów łojowych, które są niewyczerpalnym źródłem pożywienia, a przy tym bezpiecznym miejscem schronienia.

Miejsca narażone na infekcje obejmujące  obszary oczu i powiek:

Jeśli pasożyt żeruje w okolicy oka, może doprowadzić do:

• zapalenia brzegów powiek,
• zespołu suchego oka,
• alergicznego zapalenia skóry powiek, uporczywego swędzenia, pieczenia i zaczerwienienie skóry powiek,
  obrzęku powiek (często widać rozszerzone naczynia krwionośne)
• suchości oka i uczucia ,,piasku pod powiekami?,
• złogów pod postacią łusek na brzegach powiek,
• złogów wokół podstawy rzęs (łupież cylindryczny) odbarwienie rzęs, które są łamliwe, bardzo łatwo wypadają,
• nadwrażliwości oczu na światło, kurz czy dym,
• wtórnego zakażenia bakteryjnego objawiającego się jęczmieniem i gradówką

 Infekcja innych okolic skóry głowy:

• okolice nosa,
• okolice kości jarzmowej,
• owłosiona skóra głowy (czasami zaatakowanej przez nużeńca osobie wypadają włosy, co mylone bywa z łysieniem plackowatym),
  okolice czoła,
• skóra brody,
• szyja/ kark,
• tułów,
• ramiona,
• przewód słuchowy zewnętrzny,
• okolice brodawek piersiowych,
• okolice warg sromowych,
• skóra penisa,
• okolice odbytu.

Rozwojowi nużeńca najbardziej sprzyja temperatura wynosząca około 37° C, ale osłabienie jego aktywności można zaobserwować już w temperaturze bliskiej 45° C. Zabójcza dla nużeńca jest temperatura 54° C.

Leczenie

Likwidacja nużeńca nie jest łatwym oraz szybkim procesem i duży wpływ na czas wykonywania kuracji jest jego cykl rozwojowy, który trwa od 18 do 25 dni. Leczenie powinno trwać 90-120 dni. Bardzo istotnym elementem leczenia jest systematyczność stosowania odpowiednich preparatów, dzięki którym ma ono szansę przebiegać znacznie łatwiej i szybciej.

Stosuje się maści, kremy i preparaty o działaniu przeciwzapalnym ? najczęściej metronidazol. Polecane są również gorące kąpiele z dużą ilością mydła z heksachlorobenzenem. Innymi substancjami pomocnymi w leczeniu są: balsam  peruwiański, roztwory spirytusowe pirogalolu, pirokatechiny, naftolu, ocet jabłkowy, wyjątkowo skuteczny olejek olejek z drzewa herbacianego oraz inne olejki eteryczne: szałwiowy i miętowy zawierające terpeny (4-Terpineol). Cechują go właściwości roztoczobójcze, antybakteryjne i przeciwzapalne działanie, olejek pichtowy, oraz mentol, kamforę, oraz alkohol etylowy, tlenki siarki, kwas borowy, salicylan metylu i benzylu. Nużeniec nie lubi też mieszanek różnych ziół, szczególnie tych aromatycznych oraz dziegciu brzozowego.
Stosuje się też leki farmaceutyczne o potencjalnym działaniu przeciwko nużeńcowi: permetrynę, maść siarkową, krotamiton, inhibitory esterazy cholinowej, metronidazol, iwermektynę, kwas azelainowy (nie zawsze dostępne jako preparaty okulistyczne) ?  Zawiera go także Clidarex, chusteczki wygodne i bezpieczne w użyciu także jako profilaktyka zdrowia oczu. Stosowania roztworu nie wolno przerywać przez 2 do 3 miesięcy. Przemywanie oczu chusteczkami działa przeciwzapalnie i kojąco co jest dodatkową cechą leku.

Uwaga: błędem jest wprowadzenie do leczenia preparatów sterydowych, które mają co prawda siłne własności przeciwzapalne, ale obniżają odporność skóry na infekcję.
Wskazane jest również leczenie wtórnych zakażeń bakteryjnych.

Na rynku pojawiają się również kosmetyki z wyciągiem z aloesu, olejkiem szałwiowym, herbacianym oraz dekspantenolem i kwasem hialuronowym wspierające kuracje zaleconą przez lekarza okulistę. Preparaty te umożliwiają usunięcie wydzieliny spowodowanej działaniem nużeńców oraz łagodzą świąd i pieczenie towarzyszące stanom zapalnym. Higiena brzegów powiek obejmuje także ciepłe okłady i mechaniczny masaż powiek. Podczas kuracji duże znaczenie ma usuwanie nużeńców z ciała przez mycie, przy czym należy pamiętać o stosowaniu jednorazowych ręczników oraz peelingów mających na celu usuwanie martwego naskórka. Działanie profilaktyczne obejmuje częste pranie pościeli, ręczników i odzieży. W przypadku choroby nie należy pożyczać nikomu przyborów toaletowych: szczotki, grzebienia, pędzelków do powiek itp.

W postaci ocznej nużycy stosuje się maści oczne recepturowe. Dodatkowo trzeba codziennie oczyszczać powieki w odpowiedni sposób ? najpierw należy je rozgrzać ciepłymi okładami (4-10 minut), co umożliwia upłynnienie zestalonej wydzieliny, następnie należy wykonać masaż powiek, a na koniec oczyścić wybranym preparatem. W przypadku występującego zespołu suchego oka konieczne jest również stosowanie kropli do zakraplania oczu o działaniu nawilżającym.

Przed nałożeniem kremów na twarz należy umyć ją i dłonie ciepłą wodą mydłem usuwającym roztocza. Wytrzeć twarz do sucha papierowym ręcznikiem. Najłatwiejszym sposobem naniesienia maści lub kremu jest nałożenie go w małych kropkach na całej twarzy palcami a następnie wklepanie w skórę. Procedurę należy powtórzyć 2 razy dziennie, rano i wieczorem. Wieczorna aplikacja produktu jest najważniejsza. Nie należy używać kosmetyków podczas leczenia.
Podczas używania kremu lub maści polecam zażywać 3 razy dziennie 5-10 mg witaminy B2 (ryboflawiny). Może być pomocny każdy preparat wspomagający funkcję układu odpornościowy. Nawet jeśli objawy ustąpią, nie należy przerywać leczenia.